به گزارش پایگاه خبری تحلیلی خیر ایران، نوروز نقش بسزایی در تحکیم پیوندهای مردم بر اساس احترام متقابل و آرمان‌های صلح و حسن همجواری دارد و سنت و آیین‌های آن، منعکس‌کننده آداب و رسوم فرهنگی و باستانی تمدن‌های شرق و غرب است. جشن نوروز به معنای تأیید زندگی در هماهنگی با طبیعت و نگرش محترمانه نسبت به منابع طبیعی زندگی و انسان است. بیش از 300 میلیون نفر در جهان، نوروز را به عنوان آغاز سال جدید، گرامی می‌دارند و نزدیک به سه هزار سال است که نوروز در ایران، بالکان، حوزه دریای سیاه، قفقاز، آسیای مرکزی و خاورمیانه جشن گرفته می‌شود.
نوروز در سال 2009 به عنوان میراث فرهنگی ناملموس بشریت از طرف یونسکو به ثبت رسید و در سال 2010 توسط قطعنامه مجمع عمومی سازمان ملل متحد (به شماره A/RES/64/253) و به ابتکار کشورهای حوزه نوروز یعنی افغانستان، آذربایجان، آلبانی، جمهوری مقدونیه، ایران، روسیه، هند، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ترکیه، سوریه و ترکمنستان روز 21 ماه مارس به عنوان «روز جهانی نوروز» در شصت و چهارمین اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل متحد به تصویب رسید.
سازمان ملل متحد در تعریف خود از نوروز آورده است، «این روز، زمانی برای گسترش ارزش‌های صلح و همبستگی بین نسل‌ها و خانواده‌ها است. همچنین مروج آشتی و همدلی است و خوبی را ترویج می‌کند، بنابراین، نوروز به تنوع فرهنگی و دوستی بین مردم و جوامع مختلف کمک می‌کند.» همانطور که نوروز میراث مشترک این کشورهاست، آداب و رسوم نوروز نیز در بیشتر کشورها با یکدیگر مشابه است. یونسکو، نوروز را آیین مهربانی، صلح و تنوع فرهنگی میان کشورهای حاشیه جاده ابرایشم معرفی می‌کند و آن را به این دلیل در آثار ناملموس بشریت قرار داده است.
نوروز و نیکوکاری
اگرچه سنت‌ها و آداب و رسوم نوروز در کشورهای مختلف متفاوت است، اما ویژگی‌های بسیاری در آن مشترک است. یک از این ویژگی‌ها، ترویج نیکوکاری است. پیوند نیکوکاری و نوروز را می‌توان در دو رویکرد به خوبی مشاهده کرد، یک رویکرد فردی- خانوادگی و دیگر رویکرد سازمانی- خیریه‌ای.
از منظر رویکرد سازمانی- خیریه‌ای، ترویج نیکوکاری، بخشش و مهربانی از عناصر مهم فعالیت نهادهای غیر دولتی در ایام نوروز در کشورهای کشورهای حاشیه جاده ابریشم است. قبل از فرارسیدن نوروز، مردم، دولت، خیریه‌ها یا سازمان‌های غیردولتی، فعالیت‌های ویژه خاصی را تدارک می‌بینند. عمده این فعالیت‌ها تهیه پوشاک و بسته‌های غذایی است. برخی از سازمان‌های غیردولتی یا خیریه‌ها نیز به ترویج فرهنگ طبیعت‌دوستی و محافظت از آن می‌پردازند و گروهی دیگر از سازمان‌های غیردولتی با برگزاری جشن‌های فرهنگی و فولکلوریک، سعی در محافظت از این میراث کهن را دارند.
در رویکرد نیکوکاری فردی- خانوادگی، نوروز، چند عنصر مشترک وجود دارد که بی ارتباط به نیکوکاری و اقدام خیر نیست:
1-جمع‌آوری پول برای نیازمندان، که در آن خانواده‌ها، همکاران و دوستان، در آخر سال با جمع‌آوری پول و هدایا به افراد نزدیک نیازمند، کمک می‌کنند.
2-عیدی یا عیدانه، یکی از سنت‌های مشترک نوروز در همه این کشورها است که در آن بزرگتر‌های خانواده به کودکان عیدی می‌دهند.
3-احترام به طبیعت، به اشکال مختلف در فرهنگ نوروز، خود را جای داده است، از روز طبیعت در ایران تا روز دهقان در افغانستان، همه این کشورها در یکی از روزهای نوروز، طبیعیت را به اشکال گوناگون احترام می‌گذارند.
4-پختن سمنو (یا سملک) پختن سمنو در روزهای مانده به عید در تمامی این کشورها، بخشی جداناشدنی از نوروز است. سمنو با همت افرادی از دوستان و خانواده پخته و میان اطرفیان و نیازمندان توزیع می‌شود.
5- رسیدگی به کودکان یتیم و یا بی‌سرپرست، در این ایام، خانواده‌ها معمولا با شناسایی کودکان یتیم و یا بی‌سرپرست، نسبت به خرید لباس و ملزومات عید برای آن کودک و خانواده‌اش اقدام می‌کنند.
7-احترام و دیدار از پیران و سالمندان، پیران و سالمندان، جایگاهی ویژه در فرهنگ ایرانی و اسلامی دارند، مردم در این کشورها در اولین روز از نوروز بارفتن به خانه‌های پیران و سالمندان در محله و یا در خانواده خود، به این افراد ادای احترام می‌کنند.
اقدامات مردمی و نیکوکارانه در کشورهای حوزه نوروز نیازمند مطالعه و پژوهشی کامل است که در حوصله این یادداشت نمی‌گنجد. ما برای فهم بهتر این اقدامات، در ادامه به بعضی از آداب و رسوم نیکوکاری خیریه‌ای- سازمانی، در تعدادی از کشورهای حوزه نوروز اشاره می‌کنیم:
هند
جامعه پارسی هند میراث‌دار فرهنگ نوروز در این کشور هستند. جامعه پارسی که از طبقات ثروتمند هند نیز محسوب می‌شود به قطب صنعتی این کشور نیز گره خورده و معمولا سرمایه‌دارانی بزرگ هستند. داشتن منابع مالی به پارسیان هند این امکان را داده است که نسبت به حفاظت از میراث نوروز، پایداری کنند. پارسیان هند با ایجاد شبکه‌ای بین‌المللی از بمبئی تا هنگ‌کنگ برای امور خیریه، یک شبکه خیریه را متشکل از بنیادهای مختلف به وجود آورده‌اند که خیریه‌های بزرگ و کوچک را تحت پوشش خود قرار داده است (1). جامعه پارسیان هندوستان بیش از هفتاد بنیاد خیریه بزرگ را اداره می‌کنند، در آستانه نوروز با برپایی سفر‌های اطعام برای نیازمندان و توزیع بسته‌های غذایی به استقبال از نوروز می‌روند. آنان معمولاً با توزیع اقلام حمایتی و اقدامات نیکوکارانه بر پایبندی خود به گفتار نیک، پندار نیک و کردار نیک تاکید می‌کنند.
برای مثال بنیاد خیریه ان-ام وادیا در بمبئی هر سال در آستانه نوروز با توزیع اقلام حمایتی برای مستمندان به استقبال نوروز می‌رود. همچنین بسیاری از این بنیادها صرف نظر از نوروز، در زمینه آموزش، اعطای بورسیه دانشجویی به دانشجویان اقدام می‌کنند. بعضی از این بنیادها نیز برای ارتقای صنعت پاک و حفاظت از محیط زیست، تلاش و برخی برای مبارزه با فقر و بی‌سوادی فعالیت دارند.
ترکیه
نوروز در ترکیه یک جشن باستانی است که توسط مردم کُرد، ترکمن، آذری و سایر اقوام ساکن در این کشور گرامی داشته می‌شود. اگرچه نوروز در تقویم رسمی ترکیه به عنوان تعطیلات ملی شناخته نمی‌شود، اما در سال‌های اخیر به عنوان یک جشن فرهنگی مهم مورد توجه قرار گرفته است. فعالیت‌های خیریه در ترکیه در نوروز به صورت رسمی و مختص این روز، در میان خیریه‌های محلی در مناطق کرد‌نشین تا حدودی وجود دارد. در خیریه‌های محلی و در مناطقی که نوروز را یک جشن فرهنگی می‌دانند، بسته‌هایی برای کمک به نیازمندان تهیه و توزیع می‌شود. این کمک‌ها می‌تواند شامل اهدای مواد غذایی، لباس و یا پول باشد. در برخی از مناطق ترکیه، مردم در روز نوروز درخت می‌کارند. این کار به عنوان نمادی از امید به حساب می‌آید.
جمهوری آذربایجان
در ترکیه و جمهوری آذربایجان از نوروز به عنوان جشن خیر و خوبی نام می‌برند و در جمهوری آذربایجان، خیریه‌های کوچک و بزرگ برای نوروز، بسته‌های عیدانه تهیه می‌کنند. برای مثال بنیاد حیدر علی‌اف، در آستانه عید نوروز صدها بسته غذایی و پوشاک را میان بهره‌مندان خود توزیع می‌کند. در آذربایجان برخلاف ترکیه، خیریه‌های بزرگ و سازمان‌یافته‌ای وجود ندارند. چند بنیاد خیریه هم که در این کشور فعال هستند یا از بنیادهای بین‌المللی مانند سازمان نجات کودکان و ... هستند و یا وابسته به مقامات دولتی و شخصیت‌های سیاسی معروف می‌باشند اما فعالیت داوطلبان در این کشور چشمگیر است. داوطلبان در همه بخش‌های حمایتی، خدماتی، آموزش فعالیت دارند. این داوطلبان در ترویج فرهنگ نوروز و شرکت در فعالیت‌های خیریه نیز بسیار فعال عمل می‌کنند.
تاجیکستان
تاجیکستان شبیه‌ترین حوزه تمدنی به ایران بزرگ است. فرهنگ نوع‌دوستی در این کشور ریشه‌های قوی فرهنگی و مذهبی داشته و نیکوکاری در میان مردم جایگاه خود را در همه ادوار تاریخی حفظ کرده است. در آستانه نوروز مردم تاجیکستان همانند ایرانیان در کنار پاس‌داشت نوروز با مراسم‌های مختلف به توزیع خدمات حمایتی و ضروری میان نیازمندان می‌پردازند. در تاجیکستان، بنیادهای خیریه بین‌المللی در ابعاد وسیع فعال بوده و تقریبا اکثر پروژه‌های خدماتی، حمایتی توسط آنان اجرا می‌شود؛ سازمان‌هایی نظیر بنیاد خیریه پراشات، بنیاد خیریه آقاخان، بنیاد خیریه دوستی انگلستان-تاجیکستان.
فعالیت‌های خیریه به مناسبت نوروز در تاجیکستان مانند آذربایجان بیشتر بر عهده شهرداری‌ها و یا مراکز فرهنگی دولتی است. برنامه‌های خیریه نوروزی را شهرداری‌ها پوشش می‌دهند و داوطلبان معمولاً به صورت مستقیم با شهرداری‌ها کار می‌کنند. بخشی دیگر از فعالیت‌ها بر عهده مراکز فرهنگی است. در تاجیکستان و کشورهای آسیای میانه، ساختار دولت هنوز از دوران کمونیسم تاثیر می‌گیرد و به همین دلیل، سازمان‌های مردمی در این کشورها پایدار نشده‌اند.
مردم در تاجیکستان برای فعالیت در امور خیریه به صورت داوطلبانه با شهرداری و مراکز دولتی همکاری می‌کنند. در نوروز بسیاری از مردم با رفتن به شهرداری‌ها و یا مساجد و مراکز فرهنگی در توزیع بسته‌های غذایی و حمایتی کمک می‌کنند. قسمتی از فعالیت‌های نوروزی نیز در این کشور به اجرای مراسم‌های فرهنگی اختصاص دارد. کمک به نیازمندان، تامین مایحتاج یتیمان، برگزاری نمایشگاه‌ها و بازارچه خیریه از سوی زنان داوطلب شهرداری‌ها و کاشت درخت، ازمهم‌ترین اقدامات نیکوکاری در این روزها است.
نوروز در افغانستان
مراسم نوروز در قسمت‌های فارسی‌زبان افغانستان به ایران بسیار مشابهت دارد. همچنین بیشتر اقوام در این کشور فرهنگ نوروز را گرامی می‌دارند. در حال حاضر 95 درصد از جمعیت این کشور به اندازه کافی غذا ندارند و 3.5 میلیون کودک نیاز به حمایت تغذیه‌ای دارند. سازمان ملل متحد این وضعیت را «بحران ناامنی غذایی و سوء تغذیه با ابعاد بی‌نظیر» خوانده است. بنابر گزارش‌ها اگر کمک‌های بین‌المللی قطع شود، جان و سلامت میلیون‌ها انسان در این کشور تهدید می‌شود. با وجود این بحران‌های شدید انسانی، مردم در آستانه نوروز به خانواده‌های ضعیف کمک کمی را نیز که در توان دارند انجام می‌دهند. در روز دهقان که همزمان با نوروز جشن گرفته می‌شود، کشاورزان از محصولات خود بخشی را به کودکان هدیه می‌دهند یا برخی از نانوایی‌ها به مناسبت عید، نان رایگان توزیع می‌کنند (2).
در شرایط کنونی تنها سازمان‌های بین‌المللی می‌توانند در زمینه کمک‌رسانی و اقدامات نیکوکاری در افغانستان فعالیت داشته باشند. در این کشور تقریباً همه سازمان‌های غیردولتی و خیریه‌ها به آن‌ها وابسته هستند. با روی کار آمدن طالبان تعطیلی نوروز برداشته شده است اما مردم کماکان نوروز را در خانه‌های خود گرامی می‌دارند و خیریه‌ها نیز در این روزها، بسته‌های حمایتی خود را توزیع می‌کنند.
نوروز میراث مشترک انسانی
نوروز از آن‌جایی که به تنوع فرهنگی و دوستی بین مردم و جوامع مختلف کمک می‌کند، از سوی یونسکو به عنوان میراث ناملموس شناخته شده است، نوروز نه‌تنها فرصتی برای لذت‌بردن از آداب و رسوم فرهنگی باستانی جاده‌های ابریشم، بلکه برای ترویج صلح، همبستگی و نیکوکاری ما را در جغرافیای ایران بزرگ و فراتر از آن به هم پیوند زده است. نوروز فرصتی برای حوزه تمدنی مهمی است که در دوران معاصر همواره درگیر بحران‌های انسانی و بلایای طبیعی بوده است. نزدیکی ما باعث شده که در کنار برخورداربودن از امتیازات فرهنگی ویژه یکدیگر، برای حل بحران‌ها نیز بتوانیم بر یکدیگر تاثیر مثبت بگذاریم. بنابراین مشارکت در فعالیت‌های نیکوکارانه با پیش‌زمینه‌های مشترک مانند نوروز می‌تواند به ما در ساختن آینده‌ای بهتر کمک کند.
گزارش از زهرا میرابیان
منابع:
بنیاد ماکس پلانک برای مطالعات دین و اقلیت‌ها
سایت سفارت جمهوری اسلامی ایران آنکارا
دیدگاه خود را بنویسید