به گزارش پایگاه خبری تحلیلی خیر ایران، جشن شب چله (یلدا) به عنوان یکی از جشن‌های ایرانی از گذشته تاکنون،  بهانه‌ای برای دید و بازدید خویشان و نیکی به آن‌ها بوده است. سنتی ایرانی  که آموزه‌های اسلامی مبتنی بر صله ارحام با آن پیوند خورده و بر اهمیت آن  افزوده است.

تاریخچه یلدا

 یلدا واژه‌ای سُریانی به معنای زادروز و ولادت است. شب اول زمستان که از آن به عنوان درازترین شب سال یاد می‌شود، در اندیشه ایرانیان باستان مقارن با زادروز مهر یا میترای شکست‌ناپذیر، یکی از ایزدان ایرانی بود. شبی درازآهنگ که با پیروزی ایزد مهر (خورشید) و پیروزی نور بر تاریکی به پایان می‌رسد و نوید روزهای بهتر را می‌دهد.

 به گفته «هاشم رضی»، مردم عهود دور و گذشته که پایه زندگی‌شان بر کشاورزی و چوپانی قرار داشت، روشنی و روز و تابش خورشید و اعتدال هوا را به مثابه مظاهر نیکی و ایزدی به شمار می‌آوردند و در مقابل تاریکی، شب و سرما را از اعمال اهریمن می‌شمردند. آن‌ها از مهر یا میترا به عنوان نجات‌بخش جهان از تسلط اهریمن و نکبت و ادبار یاد کرده و آن را جشن می‌گرفتند. بعدها این رسم با انتقال آئین مهر به اروپا با زادروز حضرت عیسی مسیح (ع) یکی شد و در اروپا و تمامی کشورهای مسیحی نیز گرامی داشته شد. بسیاری از مظاهر میترائی مانند ارابه مهر، کلاه و به خصوص رنگ مورد استفاده در آئین‌های کریسمس قابل ردیابی است که نشان از تأثیر فرهنگی ایران بر اروپای مسیحی دارد.

 رابطه میان زادروز مهر و عیسی‌ مسیح (ع) در اشعار شماری از شاعران پارسی‌گوی آمده است که از آن جمله می‌توان به شعری از معزی اشاره کرد: 

ایزد دادار، مهر و کین تو گویی                                   از شب قدر آفرید و از شب یلدا 

زان که به مهرت بود تقرب مؤمن                                زان که به کینت بود تفاخر تَرسا

 به گفته تاریخ‌پژوهان، به مناسبت اینکه طولانی‌ترین شب سال، نخستین شب زمستان است و تاریکی اهریمنی بیشتر می‌پاید، این شب در نزد ایرانیان نحس بود و در روزگاران باستانی برای رخنه در تاریکی و زایل ساختن آثار اهریمن، آتش می‌افروختند تا دیوان و عمله اهریمن نتوانند زیانکاری کنند و هر گروهی از خانواده و خویشان و دوستان، گرد آتش جمع می‌شدند و آن را با خوردن و نوشیدن و شادی و گفت‌وگو به سر می‌آوردند. 

 یلدا و فرهنگ یاریگری

 با ورود اسلام به ایران، گرامیداشت یلدا و گردهمایی خانوادگی مرتبط با آن، مانند بسیاری دیگر از رسومات ایرانی از ایران باستان به روزگار اسلامی نیز منتقل شد و با شماری از مضامین و آموزه‌های اسلامی در گرامیداشت خانواده، خویشان و آشنایان (صله رحم) گره خورد. احادیثی چون این سخن از پیامبر گرامی اسلام (ص) که «هرکه خوش دارد روزی‌اش زیاد شود و مرگش به تأخیر افتد، صله رحم کند.» و یا حدیثی از امام هشتم شیعیان، امام رضا (ع): «به بزرگترهایتان احترام بگذارید و با کوچکترها مهربان باشید و صله رحم نمایید.» به تحکیم و تداوم این آئین ایرانی در دوره پس از اسلام کمک کرد. 

 هدیه‌دادن به همدیگر به خصوص نوعروسان، توجه به کودکان و نوجوانان، شاهنامه‌خوانی، قصه‌گویی، تفأل به دیوان شعرا به‌خصوص حافظ، خوردن میوه و آجیل، تلاوت قرآن، ادای نذر و قربانی و بازی‌های گروهی از دیگر آئین‌ها و رسومات متداول در این شب است که ترکیبی از آئین‌های ایرانی با مضامین اسلامی را نشان می‌دهد.

 یلدا در فرهنگ مردم ایران هم جایگاه ویژه‌ای دارد و از آن به عنوان زمان مناسبی برای رفع کدورت، دید و بازدید و عرض احترام به پیشگاه بزرگان خانواده استفاده می‌شود. همچنین این شب، فرصتی است برای یاری به نیازمندان که عمدتاً با رسومات رایج در این جشن، پیوند می‌خورد و به نیکوکاری رنگ ویژه‌ای می‌دهد. 

یادداشت از زهرا حاتمی

منابع:

*هاشم رضی، «گاه‌شماری و جشن‌های ایران باستان، تهران»، انتشارات بهجت، 1380، صص 553-560.

*فاطمه شعبانی‌اصل، مقاله «آئین شب چله»، فصلنامه فرهنگ مردم ایران، شماره 7 و 8، صص 89-101.

*الهه شایسته‌رخ، مقاله «آئین‌های شب یلدا در فرهنگ مردم ایران»، فصلنامه فرهنگ مردم ایران، شماره 27، صص 9-25.