به گزارش پایگاه خبری تحلیلی خیر ایران،  چین که در گذشته در زمینه کمک‌های خیریه جایگاه پایینی داشت، در دهه گذشته تحولاتی چشمگیر در این حوزه را تجربه کرده است. بر اساس شاخص ۲۰۲۴ بنیاد کمک‌های خیریه، تعداد افرادی که به خیریه‌ها کمک مالی کرده‌اند، در این مدت ۳۸۸ درصد افزایش یافته و چین از رتبه ۱۴۲ دنیا به ۹۵ صعود کرده است. با این حال، هنوز فرصت‌های زیادی برای بهبود وجود دارد؛ به طوری که تنها ۳۱ درصد مردم چین در ماه گذشته اعلام کرده‌اند کمک مالی کرده‌اند. این نسبت در ایالات متحده و استرالیا به ترتیب ۶۱ و ۵۹ درصد است.

 مشکلات اقتصادی فعلی چین می‌تواند تهدیدی جدی برای پیشرفت‌های اخیر در زمینه خیریه باشد. با ورود به سال ۲۰۲۵، چندین گزارش از بنیادها و مؤسسات تحقیقاتی نشان از یک وضعیت نگران‌کننده دارد. این سقوط ممکن است خطراتی برای برنامه «رفاه مشترک» حزب کمونیست چین به همراه داشته باشد که هدف آن کاهش نابرابری درآمد از طریق ترویج کمک‌های خیریه به عنوان ابزار مکملی در کنار مکانیسم‌های مالیاتی و بازار است. اگر روند کاهش ادامه یابد، قابلیت اجرای این برنامه در خطر خواهد بود.

 بنیاد دوستی، یکی از بزرگ‌ترین نهادهای خیریه چین، پیش‌بینی کرده است که مجموع اهداها در سال ۲۰۲۴ به ۱۲۰ میلیارد یوان (معادل ۱۷ میلیارد دلار) خواهد رسید که کاهش ۱۴.۳ درصدی نسبت به سال ۲۰۲۲ را نشان می‌دهد و همچنین کمترین میزان از ۲۰۱۴ خواهد بود. پس از افزایش کمک‌ها در اوایل شیوع کووید-۱۹، چین اکنون با کاهش مداوم آن‌ها روبه‌روست.

 کاهش شدید کمک‌های خیریه در سال ۲۰۲۴ با توجه به مشکلات مالی که بسیاری از دولت‌های محلی با آن روبه‌رو هستند، برای بسیاری از مقامات چین نگران‌کننده است. به ویژه اینکه یکی از محورهای اصلی گفت‌وگو در پکن درباره «توزیع سوم»، تأکید بر حمایت از نهادهای غیردولتی در تأمین رفاه اجتماعی، به ویژه در زمینه «احیای روستایی» است. نکته قابل تامل دیگر این گزارش این است که «سهم و نقش خیریه در توزیع ثروت به‌طور قابل توجهی افزایش نیافته است.

 تأثیر منفی وضعیت اقتصادی بر اهداهای شرکتی که بخش عمده‌ای از کمک‌های خیریه را تشکیل می‌دهند، کاملاً مشهود است. در حالی که سال گذشته برخی اهداهای مهم مانند صندوق ۳ میلیارد یوانی BYD وجود داشت، داده‌های روزنامه «زمان‌های خیریه چین» نشان می‌دهد که مجموع اهداهای کلان در سال ۲۰۲۴ به حدود ۱۷ میلیارد یوان رسیده که تقریباً نیمی از سال ۲۰۲۳ است. لیست تازه‌ترین ۱۰۰ خیریه معتبر چین نشان می‌دهد که در سال ۲۰۲۴، تنها ۱۳.۲ میلیارد یوان جمع‌آوری شده که کمترین مقدار در نزدیک به یک دهه گذشته است و برآورد هورون نیز کاهش ۴۷ درصدی نسبت به ۲۰۲۳ و ۸۶ درصدی نسبت به ۲۰۲۲ را نشان می‌دهد.

 یکی از عوامل اصلی افت ناامیدکننده خیریه شرکتی، مشکلات مستمر در صنعت املاک و مستغلات است. برخی از بزرگ‌ترین اهداکنندگان شرکتی چین، مانند اورگراند و کانتری گاردن، در آستانه ورشکستگی قرار دارند. به‌علاوه، مدیرعامل وانکه، بزرگ‌ترین اهداکننده چین، اخیراً به خاطر زیان ۶.۲ میلیارد دلاری، توسط مقامات بازداشت شده است.

«ذهنیت پیچیده اجتماعی»

 کاهش کمک‌های کلان به خیریه‌ها موجب نگرانی در مورد کاهش مشارکت عمومی شده است. کارشناسان بر این باورند که در چنین شرایطی، ممکن است شهروندان معمولی به افزایش کمک‌های خود به خیریه‌ها اقدام کنند، به‌ویژه با این‌که دولت نیز این عمل را به عنوان یک وظیفه اخلاقی ترویج می‌کند. با این حال، بررسی‌های اخیر نشان می‌دهد که تلاش‌های دولت برای تشویق خیریه در پنج سال گذشته به نتایج قابل توجهی نرسیده است. به عنوان شاهدی بر این ادعا، کارزار خیریه «روز برکت ۹۹ تنسنت» تنها ۱.۰۸ میلیارد یوان در سال ۲۰۲۴ جمع‌آوری کرده که نسبت به سال گذشته ۷۱.۷ درصد افت داشته و کمترین تعداد اهداکنندگان و میانگین اهدا را در تاریخ این رویداد به ثبت رسانده است.

 نظرسنجی‌های صورت‌گرفته از ساکنان شهری چین نشان می‌دهد که مشارکت در فعالیت‌های خیریه از سال ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۰ افزایش داشته و سپس بین سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۲ کاهش یافته که احتمالاً به دلیل شیوع بیماری کرونا بوده است. کارشناسان معتقدند که دولت باید رویکرد خود را در تشویق مردم به اهدا و کمک تغییر دهد و از شیوه‌های موثرتری استفاده کند.

 رضا هسمت، استاد علوم سیاسی و متخصص جامعه مدنی در چین، اشاره می‌کند که علاوه بر چالش‌های اقتصادی، سطح پایین اعتماد عمومی به خیریه‌ها به عنوان یکی از عوامل اصلی بازدارنده کمک‌ها شناخته می‌شود. بخشی از این بی‌اعتمادی به رسوایی‌های مالی مربوط می‌شود که در چند سال اخیر گریبان‌گیر این نهادها شده است. اقدامات خیریه در چین به شکل جدی از سال ۲۰۰۸ آغاز شد، زمانی که حدود ۸۰ میلیارد یوان به کمک‌های پس از زلزله سیچوان اختصاص یافت. اما پس از رسوایی‌های بزرگ که شامل مؤسسات معروفی همچون جامعه هلال‌احمر چین و فدراسیون خیریه چین بود، اهداها به شدت کاهش یافت و مردم شروع به مطرح کردن این سوال کردند که آیا این کمک‌ها به جیب مقامات می‌رود یا خیر؟

 مدیرعامل خیریه باکس، لی ژی‌لین، نیز بیان می‌کند که به دلیل این رسوایی‌ها، جمع‌آوری کمک‌ها حتی برای سازمان‌های غیردولتی مانند آن‌ها نیز دشوار شده است. در سال ۲۰۲۴، دو رسوایی بزرگ دیگر شامل بنیادهای خیریه تحت حمایت دولت به ثبت رسید؛ بنیاد کمک به خیریه‌های کودکان چین (CCAFC) در یک رسوایی ۱۰ میلیون یوانی درگیر شد و بنیاد توسعه زنان چین متهم به سوءمصرف ۱۶۰,۰۰۰ یوان بود.

 این رسوایی‌ها به اعتماد عمومی بیش از پیش آسیب زده و برخی از بهبودهای حاصل از قانون خیریه ۲۰۱۶ را که هدف آن حرفه‌ای‌سازی این بخش بود، معکوس کرد. سطح اعتماد به خیریه‌ها پایین باقی مانده است و تنها ۲۳ درصد از سازمان‌های اجتماعی احساس اعتماد دارند، در حالی که این رقم در فیلیپین و بنگلادش به ترتیب ۷۹ و ۷۸ درصد است. این کاهش اعتماد تأثیر منفی بر اهداهای شرکتی، به‌ویژه در زمینه کمک‌های امدادی دارد، و با توجه به افزایش حوادث آب‌و هوایی شدید در چین، این مسأله جای نگرانی دارد.

 سازمان‌های غیردولتی و خیریه‌ها از کاهش توجه عمومی به این حوادث ابراز نگرانی کرده‌اند، خصوصاً در تابستان سال گذشته که چین با موج‌های گرما و سیلاب‌ها روبرو بود. در انتها، یافته‌ها نشان می‌دهد که عضویت در حزب یکی از عوامل تأثیرگذار بر اهدا است و اعضای حزب تمایل بیشتری به کمک دارند. این نشان می‌دهد که شعارهای دولتی برای افزایش خیریه یا کاهش نابرابری‌های اجتماعی کافی نیست و نیاز به تغییر رویکردی جدی وجود دارد.

اعتمادسازی

 لی ژی‌لین، با توجه به محدودیت‌های نهادی موجود در چین، بر این باور است که شفاف‌سازی فعالیت‌ها و تأثیرات خیریه‌ها، بهترین راه برای تبدیل کمک‌های خیریه به «دست نامحسوسی که عدالت اجتماعی و انصاف را ترویج می‌کند»، به شمار می‌رود. او به‌عنوان رهبری خیریه «متا» و «باکس»، در آوریل گذشته کمپینی را راه‌اندازی کرد که هدف آن تشویق مردم چین به اهدا حداقل ۱ درصد از درآمدشان به خیریه‌ها به‌صورت ماهانه بود. برای افزایش اعتماد اهداکنندگان، خیریه باکس از روش‌های ارزیابی تأثیر مبتنی بر ایده‌پردازی معروف ارزیاب خیریه آمریکایی، گیوِل، استفاده می‌کند. این خیریه وجوه جمع‌آوری‌شده را میان مؤسسات خیریه‌ای که عملکرد شفاف و مؤثری دارند، توزیع می‌کند.

 نظارت بر تأثیر فعالیت‌ها یکی از ویژگی‌های بارز خیریه باکس است که آن را از بسیاری دیگر از خیریه‌های چین متمایز می‌کند؛ به‌خصوص که بسیاری از این خیریه‌ها هنوز بهترین شیوه‌های بین‌المللی در زمینه شفافیت را نپذیرفته‌اند. خیریه باکس در گزارش‌های خود جزئیات دقیقی از نحوه استفاده از وجوه را به اهداکنندگان، نظیر تخصیص ۶۰,۰۰۰ یوان برای عمل جراحی قلبی ۱۰ کودک و ۸۳,۱۵۰ یوان برای مداخلات سلامت روان ۲۲ زن روستایی را  ارائه می‌دهد.

 نویسندگانی همچون هسمت و چن وی در مقاله‌ای اشاره کردند که اهداکنندگان چینی خواستار اطمینان از استفاده مؤثر کمک‌های خود هستند که این به عدم اعتماد عمومی به خیریه‌ها ارتباط دارد. برای مقابله با این مشکل، مقامات چینی اقدام به تصویب قانونی جدید از سپتامبر کرده‌اند که به مشکلات اصلی خیریه‌ها، از جمله ضعف در نظارت و جمع‌آوری کمک‌های عمومی، پرداخته است. 

 طبق این قانون، خیریه‌ها موظف به ارائه گزارش‌های شفاف از نحوه پذیرش و هزینه کرد وجوه هر پنج روز یک‌بار هستند. همچنین وزارت امور مدنی در دسامبر برنامه‌ای برای بازرسی ملی از جمع‌آوری کمک‌های عمومی و پروژه‌های خیریه راه‌اندازی کرد. ماه گذشته، چندین خیریه به دلیل عدم تأیید تمدید اعتبار جمع‌آوری کمک‌هایشان مجبور به تعلیق برنامه‌های اهدا شده‌اند، که نشانه‌ای از نگرانی‌ها درباره نظارت [کنترل] بیشتر دولت بر خیریه‌ها در این کشور است.

 این تحولات نگرانی‌هایی را درباره گسترش نفوذ دولت در جامعه مدنی چین به وجود آورده است. گزارش بنیاد دوستی به انتقاد از افزایش کنترل بوروکراتیک بر خیریه‌ها پرداخته و این اقدامات را تحت عنوان «پاکسازی» این بخش مورد بررسی قرار داده است. در این گزارش تأکید شده که چنین رویکردی به وضوح در تضاد با ایجاد یک سیستم اجتماعی مدرن است که در آن دولت و جامعه تفکیک شده، حقوق و مسئولیت‌ها واضح باشد و خودمختاری طبق قانون رعایت شود.

 از سوی دیگر، در مورد رابطه مناسب بین خیریه‌ها و دولت، صداهایی به‌طور فزاینده‌ای به مفهوم «خیریه بزرگ» اشاره می‌کنند تا ماهیت خیریه‌ها در چین را توصیف کنند. بر خلاف خیریه‌های غربی که به بخش خصوصی و جامعه مدنی مربوط می‌شوند، «خیریه بزرگ» در چین ناگزیر باید به دولت وابسته باشد؛ هسمت به این نکته اشاره می‌کند که این واقعیت ساده‌ای است که خیریه‌ها در چین باید با آن کنار بیایند. با توجه به چالش‌های اقتصادی و عدم اعتماد عمومی به خیریه‌ها که به‌عنوان نهادهای دولتی شناخته می‌شوند، هنوز مشخص نیست که آیا «خیریه بزرگ» می‌تواند به فرهنگ پویای اهدا و مشارکت تبدیل شود یا خیر. 

ترجمه و تلخیص: شورانگیز داداشی

منابع:

دیپلمات