به گزارش پایگاه خبری تحلیلی خیر ایران، آموزش یک حق انسانی، یک خیر عمومی و یک مسئولیت عمومی است. «مجمع عمومی سازمان ملل» 24 ژانویه را به عنوان «روز بین‌المللی آموزش و پرورش به منظور تجلیل از نقش آموزش برای صلح و توسعه» انتخاب کرده است. این روز بر حول این مسئله تاکید دارد که آموزش یک حق انسانی، یک خیر عمومی و یک مسئولیت عمومی است.
حق آموزش در ماده 26 «اعلامیه جهانی حقوق بشر»، ذکر شده است. این اعلامیه خواستار آموزش ابتدایی رایگان و اجباری است. «کنوانسیون حقوق کودک» که در سال 1989 به تصویب رسید، فراتر رفته و تصریح می‌کند که کشورها باید آموزش عالی را برای همه در دسترس قرار دهند. آموزش به کودکان، نردبانی برای خروج از فقر و راهی به سوی آینده ای امیدوارکننده می‌دهد. اما حدود 244 میلیون کودک و نوجوان در سراسر جهان از مدرسه بازمانده‌اند و 617 میلیون کودک و نوجوان نمی‌توانند ریاضیات اولیه را بخوانند و انجام دهند.
کمتر از 40 درصد از دختران در جنوب صحرای آفریقا تحصیلات متوسطه را به پایان می‌رسانند و حدود چهار میلیون کودک و نوجوان پناهنده از مدرسه بازمانده‌اند و حق آموزش آنها نقض می‌شود که غیرقابل قبول است. بدون آموزش با کیفیت، فراگیر و عادلانه برای همه، کشورها در دستیابی به عدالت جنسیتی و شکستن چرخه فقر که میلیون ها کودک، جوان و بزرگسال را تحت تاثیر قرار داده است، موفق نخواهند شد. در چنین شرایطی هوش مصنوعی به حوزه‌های آموزشی وارد شده است و می‌تواند راهگشایی برای همه کسانی باشد که به‌نحوی از آموزش بازمانده‌اند زیرا هوش مصنوعی امکان دسترسی آنان را به آموزش در هر لحظه و هر مکان خواهد داد. اما کارشناسان حوزه حقوق‌بشر و آموزش، نگرانی‌‌های جدی از جایگزینی هوش مصنوعی با اراده و عاملیت انسانی دارند.
شعار روز جهانی آموزش در سال 2025: حفظ عاملیت انسانی در دنیای اتوماسیون
«سازمان جهانی یونسکو» در همراهی با سایر ارکان سازمان ملل متحد، شعار «روز جهانی آموزش» را در سال 2025، «حفظ عاملیت انسانی در دنیای اتوماسیون»، انتخاب کرده است. هوش مصنوعی (AI) رویکرد ما به آموزش و یادگیری را تغییر می‌دهد، در این میان ما نیز نمی‌توانیم در برابر پیشرفت تکنولوژی مقاومت کنیم، بلکه باید چگونگی مهار آن را در عین حفظ کنترل و تصمیم‌گیری معنادار انسانی یاد گرفته و حفظ کنیم. با پیچیده‌تر شدن سیستم‌های مبتنی بر رایانه و هوش مصنوعی، مرزهای بین نیت انسان و عمل ماشین‌محور، اغلب محو می‌شود و سؤالات مهمی در مورد چگونگی حفظ، تعریف مجدد، و در حالت ایده‌آل، ارتقای عاملیت انسان در عصر شتاب فناوری، ایجاد می‌کند.
روز جهانی آموزش در سال جاری یک سوال مهم را برای زمانه ما ایجاد می‌کند و آن تمرکز بر این مساله است که چگونه می‌توانیم عامل انسانی را در یک چشم‌انداز آموزشی حفظ کنیم. ارتباط هوش مصنوعی و آموزش در حفظ نیروی انسانی در دنیای تکنولوژی، مهم‌ترین هدفی است که شعار امسال این روز جهانی به دنبال تحقق آن است. این شعار فرصتی است برای بررسی این مهم که چگونه آموزش می‌تواند به مردم کمک کند تا هوش مصنوعی را بهتر درک کنند و آن را به سمت اهداف مورد نظر هدایت کنند.
چرا روز جهانی آموزش در سال 2025، به مسئله هوش مصنوعی توجه دارد؟
در کشورهای با درآمد بالا و متوسط، بیش از 2/3 دانش‌آموزان دبیرستانی از ابزارهای مولد هوش مصنوعی برای انجام تکالیف مدرسه استفاده می‌کنند و از آن‌جایی که در جهان امروز، هوش مصنوعی به عرصه آموزش وارد شده است، یونسکو در راستای فرصت‌ها و چالش‌های آن، از کشورهای عضو می‌خواهد تا برای ارتقای آموزش معلمان و دانش‌آموزان و استفاده مسئولانه از این فناوری، سرمایه‌گذاری کنند.
در حال حاضر، معلمان از هوش مصنوعی برای آماده‌سازی درس‌های خود و ارزیابی کار دانش آموزان استفاده می‌کنند. راهنمایی و پذیرش مدرسه، که به طور سنتی توسط معلمان و کارشناسان هدایت می‌شد، امروزه با کمک هوش مصنوعی ابعاد جدید‌تری به خود گرفته است. با این حال، متخصصان آموزش و پرورش هنوز فاقد دستورالعمل‌های روشن در مورد این شیوه‌ها هستند. بر اساس بررسی 450 مؤسسه‌ای که یونسکو در ماه می 2023 انجام داد، تنها 10 درصد از مدارس و دانشگاه‌ها در حال حاضر ، چارچوبی رسمی برای استفاده از هوش مصنوعی دارند.
تا سال 2022، تنها 7 کشور چارچوب‌ها یا برنامه‌های هوش مصنوعی را برای معلمان خود توسعه داده بودند و تنها 15 کشور اهداف آموزش هوش مصنوعی را در برنامه های درسی ملی خود گنجانده‌اند. در عین حال، کشورهای بیشتری برای استفاده از فناوری‌های جدید در کلاس درس محدودیت ایجاد می‌کنند. بر اساس داده‌های جدید یونسکو، تقریباً 40 درصد از کشورها در حال حاضر قانون یا سیاستی دارند که استفاده از تلفن همراه در مدارس را ممنوع می‌کند.
اهداف پیشنهادی یونسکو برای ارتباط موثر آموزش و هوش مصنوعی:
- بررسی امکانات جدید ارائه شده توسط هوش مصنوعی، به ویژه برای آموزش، یادگیری، ارزیابی و مدیریت آموزشی
- ارتقای توسعه سواد هوش مصنوعی با تجهیز مربیان و فراگیران،
- شایستگی‌های مورد نیاز برای درک، استفاده و تأثیرگذاری بر فناوری‌های هوش مصنوعی،
- اطمینان از اینکه هوش مصنوعی به جای جایگزینی، مکمل عناصر ضروری انسانی در پرورش روابط حضوری و هوش هیجانی، در یادگیری است.
عاملیت انسانی در آموزش و در حوزه هوش مصنوعی به چه معناست؟
ادغام ابزارهای هوش مصنوعی مانند ChatGPT و Microsoft Copilot در فرآیندهای آموزشی چیزی بیش از پیشرفت فناوری را نشان می‌دهد و متخصصان آموزش و پرورش نباید ناظر منفعل این تحول باشند. آنها معماران فعالی هستند که باید تنظیم کنند چگونه هوش مصنوعی به اهداف یادگیری خدمت کند. توانایی آنها در شکل دادن، هدایت و نادیده گرفتن توصیه‌های هوش مصنوعی تضمین می‌کند که فناوری به جای جایگزینی، ابزاری برای توانمندسازی انسان باقی می‌ماند.
متخصصان آموزش باید در همه مراحل اجرای هوش مصنوعی، نظارت قاطع را در هر مرحله از اجرای آن داشته باشند بدان معنا که تمام محتوای آموزشی تولید شده توسط هوش مصنوعی را بررسی و اعتبارسنجی کنند و از تناسب زمینه و حساسیت فرهنگی آن اطمینان حاصل نمایند. آنها به نیازهای یادگیری خاص توجه کرده و در مورد رویکردهای آموزشی، استفاده از محتوا و یا توانمندسازی تخصص آموزشی تصمیم گیری می‌کنند. برای حفظ عامل انسانی و در عین حال به حداکثر رساندن پتانسیل هوش مصنوعی، سه اصل اساسی باید رویکرد آموزش را هدایت کند:
ادغام عمدی: متخصصان آموزش باید کنترل آگاهانه ای را بر نحوه ادغام هوش مصنوعی در فرآیندهای آموزشی حفظ کنند و اطمینان حاصل شود که فناوری به جای اینکه اهداف آموزشی را هدایت کند، به آن خدمت کند.
نظارت بحرانی: در حالی که هوش مصنوعی می‌تواند محتوا تولید کند و داده‌ها را با سرعتی بی‌سابقه تجزیه و تحلیل کند، تخصص انسانی در ارزیابی و زمینه‌سازی این خروجی‌ها ضروری است. رویکرد انسان در حلقه تضمین می‌کند که همه مشارکت‌های هوش مصنوعی با اهداف و ارزش‌های آموزشی همسو هستند.
توسعه مهارت فعال: با تکامل قابلیت‌های هوش مصنوعی، متخصصان آموزش باید به طور مداوم تخصص خود را برای هدایت مؤثر این ابزارها توسعه دهند. این رشد مداوم تضمین می‌کند که آنها می‌توانند با مهارت هوش مصنوعی را برای تقویت یادگیری و در عین حال حفظ کنترل معنادار انسانی هدایت کنند.
دولت‌ها و سازمان‌های جامعه مدنی و تغییر در روش‌های آموزشی
گزارش جدید یونسکو نشان داده است که چگونه دولت‌ها و سازمان‌های جامعه مدنی در حال تغییر در روش‌های آموزشی هستند. این کنش تحول‌آفرین شامل بهبودهای تدریجی یا کوچک و تغییرات سیستمی بزرگتر است. تحول آموزش و پرورش باید در چارچوب واقعیت‌های منحصر به فرد هر کشور قرار گیرد. کشورها نه تنها حوزه‌های اولویت متفاوتی دارند، بلکه شرایط اقتصادی و اجتماعی-فرهنگی متفاوتی نیز دارند که در تصمیم‌گیری آنان نقش دارد.
تأمین بودجه ثابت برای آموزش و تامین مالی باید اولویت‌بندی و تداوم داشته باشد و اقدامات نوآورانه باید برای تسریع تحول اتخاذ شود. بدون بودجه کافی، کیفیت آموزش می‌تواند کاهش یابد و بر آینده تعداد بیشماری از یادگیرندگان تأثیر منفی بگذارد. کشورها و سایر بازیگران جامعه مدنی که در عرصه آموزش فعالیت می‌کنند باید با راهبری دولت‌ها، سرمایه‌گذاری در آموزش را از همه منابع، از جمله کمک‌های بین المللی و تامین مالی نوآورانه، افزایش دهند تا به اهداف آموزش خود برسند و دستیابی به تأمین مالی مؤثر آموزش، مستلزم کاهش ناکارآمدی‌ها، تقویت حکمرانی و پیوند‌دادن سرمایه‌گذاری‌ها به نتایج آموزش و تمرکز بر به حداکثر رساندن تأثیر و پاسخگویی است.
در راستای رسیدن به اهداف آموزشی بهره‌گیری از تحول دیجیتال برای ایجاد تغییرات آموزشی ضروری است و کشورها یا بازیگران عرصه آموزشی، می‌بایست بر تقویت اتصال اینترنت، پشتیبانی از منابع دیجیتال و آموزش مربیان تمرکز و اطمینان حاصل کنند که پلتفرم‌های دیجیتال در دسترس و امن برای ارتقای آموزشی وجود دارد.
بسیاری از کشورها، اهمیت گنجاندن مشارکت همه بازیگران جامعه مدنی و گروه‌های اجتماعی مانند جوانان یا زنان را در چارچوب‌های حکمرانی خود افزایش داده‌اند تا سیاست‌ها و فرآیندهای تصمیم‌گیری شامل صدای کسانی باشد که مستقیماً تحت تأثیر تغییر آموزش قرار می‌گیرند. این رویکردها با تقویت حس مالکیت در میان افرادی که تحت تأثیر آموزش قرار گرفته‌اند، تضمین می‌کنند که تغییرات آموزشی بیشتر توسط افرادی که بیشترین تأثیر را دارند پذیرفته می‌شود.
شکل دادن به آینده یادگیری
پیشرفت هوش مصنوعی در آموزش به معنای کاهش عامل انسانی نیست - بلکه موجب افزایش توانایی ما برای تصمیم‌گیری آگاهانه است. با حفظ مرزهای روشن بین قابلیت‌های ماشین و قضاوت انسان، می‌توانیم اطمینان حاصل کنیم که فناوری به‌جای نیرویی برای اتوماسیون، به عنوان ابزاری برای توانمندسازی عمل می‌کند. آینده آموزش در انتخاب بین تخصص انسانی و هوش مصنوعی نیست، بلکه در شکل دادن آگاهانه نحوه کار این نیروها با یکدیگر است.
گزارش از زهرا میرابیان
منابع:
دیدگاه خود را بنویسید