بزرگترین دستاورد ما، پذیرفته‌شدن نیاز معلولان به گردشگری است
به گزارش خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی خیر ایران، نودوچهارمین نشست از سلسله‌نشست‌های «یک چای، یک تجربه»، دوشنبه ۱۲ خرداد ۱۴۰۴ با حضور محمداسماعیل شیخ‌قُرایی؛ مدیرعامل «انجمن فرهنگی ورزشی و گردشگری معلولان پارس» و جمعی از فعالان اجتماعی و نمایندگان خیریه‌ها و سمن‌ها، در محل آکادمی خیر ایران برگزار شد.
شیخ‌قرایی در ابتدای صحبت‌های خود بیان کرد: جرقه تأسیس مؤسسه ما به سال ۱۳۶۰ بازمی‌گردد. در آن زمان بنده مدرک دیپلم خود را گرفته بودم و به عنوان یک فعال اجتماعی در اولین جامعه معلولان که تحت عنوان جامعه معلولین ایران بود، به عنوان یک عضو و فعال اجتماعی فعالیت می‌کردم. در بچگی دچار بیماری فلج اطفال شدم که شیوع این بیماری در بین سال‌های ۱۳۳۵ تا ۱۳۴۵ بود. بنده متولد ۱۳۴۲ هستم و از هفت ماهگی دچار معلولیت شدم که ابتدا دو پایم معلول بود و بعد خدا لطف کرد و به یک پا رسید. تا سن ۱۶ سالگی با کفش طبی راه می‌رفتم، اما بعد‌ها آن را کنار گذاشتم و در حال حاضر فقط از یک کمک‌وسیله استفاده می‌کنم، چون مچ پایم پرتاب دارد و این وسیله پا را هدایت می‌کند. برای مسافت‌های طولانی نیز از عصا استفاده می‌کنم.
فکر تأسیس ان‌جی‌اوی تخصصی در زمینه گردشگری از اوایل دهه ۸۰
مدیرعامل انجمن فرهنگی ورزشی و گردشگری معلولان پارس در ادامه توضیح داد: دقیقاً از سال ۱۳۵۷ تا ۱۳۶۰ در جامعه معلولین ایران فعالیت کردم. البته از ۱۳۶۰ به‌بعد نیز حضور داشتم. از آنجایی که کارشناس بازنشسته پرواز ایران‌ایر هستم، حلقه مفقوده افراد دارای معلولیت را در پرواز‌ها و سیستم‌های رسیدگی به افراد گردشگر و مسافرین معلول دیدم. زمانی که شما ورود می‌کنید و می‌خواهید یک رزرو در قسمت بلیت انجام دهید، عرف این است که از شما سؤال کنند چه معلولیتی دارید که براساس نوع معلولیت، سرویس‌دهی انجام شود. ولی ما این بخش را نداشتیم. تمام این مسائل باعث شد زمانی که در سال ۱۳۸۳ بازنشسته شدم، به این نتیجه برسم که باید یک ان‌جی‌اوی تخصصی در زمینه گردشگری معلولان راه‌اندازی کنم.
وی با بیان اینکه روی کلمه افراد دارای معلولیت بسیار تأکید دارم، افزود: دلیل تأکیدم این است که در اینجا فردبودنِ من مطرح است و بعد شاخصه معلولیت مطرح می‌شود. فرد معلول نیاز به اسم‌های مختلف ندارد. کلمات توان‌یاب، توان‌خواه، روشن‌دل و … برای فرد دارای معلولیت یکسری مشکلات در مراجع حقوقی و قضایی ایجاد می‌کند. در مراجع قضایی نمی‌نویسند فرد توان‌یاب، بلکه می‌نویسند فرد دارای معلولیت و این موضوع، مسائل حقوقی ایجاد می‌کند.
مدیرعامل انجمن فرهنگی ورزشی و گردشگری معلولان پارس گفت: از سال ۱۳۸۹ مصمم شدیم تا گروه گردشگری افراد دارای معلولیت را راه‌اندازی کنیم و نام «پاراتور» را برای آن انتخاب کردیم. می‌خواستیم زمانی که فرد نام پاراتور را شنید، مانند پارالمپیک متوجه شود که برای یک گروه مشخص مانند افراد دارای معلولیت است. پاراتور شامل گرو‌های معلولیت جسمی-حرکتی، گروه‌های حسی، ناشنوا و نابینا، گروه‌های ذهنی مانند سندروم دان، اوتیسم و سالمندان می‌شود.
شیخ‌قرایی تصریح کرد: ما به این نتیجه رسیدیم که این موضوع مهم است و باید به آن ورود کرد و باید گردشگری دسترس‌پذیر را ترویج دهیم. گردشگری دسترس‌پذیر در برد جهانی بسیار قبل‌تر از ما شروع شده است، اما خوشبختانه ما از نظر قوانین و مسائلی که در وزارت میراث فرهنگی مطرح می‌شود، بسیار پیشرفت کرده‌ایم، اما در مسائلی مانند مناسب‌سازی‌ها و دسترس‌پذیری‌های عمرانی مشکلاتی داریم که ان‌شالله در آینده برطرف خواهد شد.
وی ادامه داد: از سال ۱۳۶۰ تا ۱۳۸۹ که مؤسسه تأسیس شد، در زمینه گردشگری معلولان فعالیت کردیم، اما به سبک سنتی. مثلاً برای معلولان اردو‌های مختلف برگزار می‌کردیم. هزینه این اردو‌ها از طرق مختلف تأمین می‌شد. در بعضی جا‌ها خیرین کمک می‌کردند، در برخی جا‌ها از مساعد‌های دولتی بهره‌مند بودیم و در برخی جا‌ها خانواده‌های خود معلولان کمک می‌کردند. سعی می‌کردیم اماکن را از دولت بگیریم، اتوبوس را در بیشتر مواقع شهرداری تأمین می‌کرد و به طور کلی نگاه خیر داشتیم.
مدیرعامل انجمن فرهنگی ورزشی و گردشگری معلولان پارس در ادامه درخصوص مجوز انجمن، توضیح داد: مؤسسه ما زیرنظر بهزیستی است، اما مجوز را از وزارت کشور نیز دریافت کردیم. بنده دبیر میز گردشگری وزارت میراث فرهنگی هستم، اما در کار مؤسسه هیچ نیازی به وزارت میراث فرهنگی بابت دریافت مجوز نداریم. در زمان وزارت آقای ضرغامی به عنوان دبیر میز گردشگریِ دسترس‌پذیر انتخاب شدم. کلیه انجمن‌ها و مواردی که به معلولان مربوط می‌شود در این میز گردشگری دسترس‌پذیر گرد هم می‌آمدند و به بیان دیگر، مدیران عامل این انجمن‌ها در یک اتاق فکر گرد هم جمع می‌شدند.
سفرهای اخیر انجمن به شیراز و رودبار
شیخ‌قرایی بیان کرد: معلولان را به سفرهای مختلفی می‌بریم. آخرین سفر ما به شیراز بود که چند روز قبل از این سفر بازگشتیم. تحت عنوان فم‌تور به این سفر رفتیم. برای اولین‌بار پاراتوری را به سفر بردیم که در آن سالمند، سندروم دان، معلول جسمی و نابینا باهم بودند. فم‌تور یعنی آشناسازی یک تور برای مسئولین که قرار است محور هخامنشی بین پاسارگاد، نقش رستم و تخت جمشید مناسب‌سازی و گردشگری دسترس‌پذیر برای آن اعمال شود و همه امکانات مانند سرویس بهداشتی، مسیر‌های گذر، حمل‌ونقل و ... تأمین شود. ما این گروه را به این سفر بردیم تا این معضلات شناسایی شود.
وی گفت: مقداری از هزینه سفر به شیراز را خانواده معلولان تأمین کردند، مکان را بهزیستی به ما داد و خیلی از امکانات دیگر را نیز خیرین شهر شیراز تهیه کردند. همچنین در اوایل اردیبهشت به رودبار سفر کردیم و این سفر نیز با همین نگاه انجام شد که شناسایی‌هایی صورت بگیرد. این سفر بی‌نظیر بود؛ زیرا متوجه شدیم رودبار بهشت کشور ما است و در آنجا نیز با دهیار‌های آن منطقه صحبت کردیم و مشکلات و معضلات را مطرح کردیم و آنها در حد توان خود، قول همکاری دادند.
هدف انجمن فرهنگی ورزشی و گردشگری معلولان پارس
مدیرعامل انجمن فرهنگی ورزشی و گردشگری معلولان پارس درباره هدف انجمن اظهار داشت: هدف انجمن ما، تورگردانی نیست بلکه موضوع، شناسایی و چندمنظوره بودن پاراتور است. ما می‌خواهیم ابتدا معلول را به این باور برسانیم که شما می‌توانید از خانه خارج شوید و فضا‌هایی وجود دارد که می‌توانید به آنجا بروید. دوم اینکه می‌خواهیم اماکنی را شناسایی کنیم که برای معلولان مناسب است و می‌تواند به آنها کمک کند و سوم اینکه مسئولان و متولیان امر گردشگری با این نگاه‌ها آشنایی پیدا کنند و متوجه شوند که یک بچه سندروم دان نمی‌تواند مسیر طولانی پیاده برود و باید به صورت تکه‌تکه در مسیر استراحت کند و این جایگاه استراحت باید تأمین شود. نابینایان و معلولان نیز نمی‌توانند با سرعت بالا راه بروند.
شیخ‌قرایی افزود: ما زیربنای تمام این مسائل را بخش آموزش می‌دانیم و در فن‌تور‌ها، هم به خانواده‌های معلولان آموزش داده می‌شود و هم به افراد غیرمعلول. فضایی نداریم که تمام امکانات را برای معلولان دارا باشد، اما به برخی موزه‌ها را رفته‌ایم و دیده‌ایم که امکانات خوبی برای معلولان داشتند. این موزه‌ها وابسته به بنیاد مستضعفان بود و این سازمان نقش مهمی در دسترس‌پذیر کردن این موزه‌ها داشت.
وی در ادامه درباره چند مکان دسترس‌پذیر برای معلولان عنوان کرد: موزه دفینه در خیابان میرداماد و موزه ماشین‌های تاریخی ایران در ابتدای جاده آزادی از نظر معماری و دسترس‌پذیر بودن برای معلولان عالی بودند. این موزه‌ها سرویس بهداشتی‌های مناسب داشت و مسیر‌ها با رمپ‌های استاندارد آماده‌سازی شده بود. قطعاً پشت این برنامه‌ها، ذهنیت معلول وجود دارد. شاید هم خانواده‌های جانبازان در این زمینه کمک کرده باشند.
مدیرعامل انجمن فرهنگی ورزشی و گردشگری معلولان پارس در زمینه گردشگری خارج از کشور گفت: ما تا امروز جرأت انجام سفرهای خارجی را پیدا نکرده‌ایم، زیرا مشکلات مادی و اجرایی زیاد و هزینه سنگینی دارد. کشور‌های امارات، ترکیه و عمان در زمینه دسترس‌پذیر بودن امکانات، بسیار قوی کار می‌کنند و شاید روزی بتوانیم به این کشور‌ها تور بفرستیم. به طور کلی بیشتر کشور‌های همسایه ایران هنوز در زمینه دسترس‌پذیر بودن امکانات برای معلولان مشکلات زیادی دارند، اما اعلام کرده‌اند تصمیم دارند حرکتی‌هایی انجام دهند. وضعیت ایران در این زمینه از آنها بسیار بهتر است، گرچه ما هم مشکلات زیادی داریم.
شیخ‌قرایی در ادامه تأکید کرد: خیرین نیز تا حدودی کمک می‌کنند، اما آنها بیشتر در موضوعاتی نظیر ساخت سرویس‌های بهداشتی، حمام‌ها و موارد اولویت‌دار فعالیت می‌کنند. اما باید بپذیریم که فرد معلول به اوقات فراغت، شادابی و گردشگری نیاز دارد و حتی نسبت به افراد دیگر اولویت بسیار بیشتری برای او دارد، زیرا اگر فرد معلول آرامش پیدا نکند و شاداب نباشد، ادامه زندگی برایش سخت است. اگر نشاط به افراد معلول تزریق نشود، زودتر از موعد مقرر از بین خواهند رفت.
وی گفت: بنابراین ما باید خیرین را آگاه کنیم که بخشی از هزینه‌ای که برای ساخت مدرسه، مسجد، جاده و … صرف می‌کنید را برای افکار مناسب‌سازی صرف کنید و حداقل این است که یک خیّر بگوید بخشی از پول را برای آموزش و برای شناخت افراد دارای معلولیت صرف می‌کند که این کار بسیار مؤثر است. اگر خیرین کمک کنند تا یک نگرش درست پیدا شود خیلی از مسائل حل می‌شود.
بزرگترین دستاورد انجمن
مدیرعامل انجمن فرهنگی ورزشی و گردشگری معلولان پارس درباره بزرگترین دستاورد انجمن گفت: همین که شما بنده را به اینجا دعوت کردید تا برای عزیزانی که تجربه بیشتری دارند توضیح دهم، یعنی این موضوع که ما به گردشگری معلولان و سالمندان نیاز داریم جا افتاده و پذیرفته شده است. بزرگترین دستاورد ما، فرهنگ‌سازی در این زمینه است که معلولان به گردشگری نیاز دارند.
شیخ‌قرایی در ادامه توضیح داد: استاندارد‌هایی که اخیراً در ماه گذشته توسط سازمان ملی استاندارد ارائه شد، مبتنی بر استاندارد‌های جهانی برای مناسب‌سازی فضا‌ها به‌ویژه برای افراد معلول و سالمند است. این استاندارد به‌عنوان یک مرجع معتبر معرفی شده است و دیگر من به‌طور شخصی نمی‌توانم تنها براساس علایق خودم، مناسب‌سازی را ترویج کنم. به‌جای آن، من می‌توانم به این مرجع استناد کنم و اگر در این راستا فضای مناسب برای افراد معلول فراهم نشود، طبق قانون حمایت از حقوق معلولان که در سال ۱۳۹۷ تصویب شده است، می‌توانم شکایتی مطرح کنم. بنابراین، این دستاورد حاصل تلاش‌های انجمن‌هایی است که در زمینه حقوق معلولان و سالمندان فعالیت می‌کنند.
وی در خصوص نقاط ضعف انجمن گفت: واقعیت این است که هنوز راه زیادی تا رسیدن به شرایط ایده‌آل داریم. یکی از مشکلات عمده‌ای که با آن مواجه هستیم، وابستگی به فرد است. برای نمونه، اگر به مدت دو هفته یا دو ماه مرخصی بروم، ممکن است انجمن فعالیت خود را از دست بدهد. این تفکر باید از من به دیگران منتقل شود تا سازمان از وابستگی به یک نفر رهایی یابد. متأسفانه این مشکل به‌طور کلی در بسیاری از مؤسسات فعال در زمینه معلولان و سالمندان وجود دارد. اگر هریک از افراد اصلی از مجموعه کنار برود، پیدا کردن فرد جایگزین نیاز به زمان و تلاش زیادی دارد. با این حال، اگر ساختار و شرایط به‌درستی تنظیم شود، نیاز کمتری به این مسئله خواهیم داشت.
مدیرعامل انجمن فرهنگی ورزشی و گردشگری معلولان پارس درباره مؤسسات فعال در زمینه معلولان در ایران و نحوه تعامل این مؤسسات فعال با یکدیگر، گفت: ما در این حوزه تعامل گسترده‌ای داریم. برای نمونه، در میز گردشگریِ دسترس‌پذیر، به‌عنوان دبیر هستم، اما تمام انجمن‌های فعال در این حوزه و مدیران آنها در طرح‌ریزی و حتی اجرای پروژه‌ها دخیل هستند. علاوه‌براین، بنده عضو کانون معلولان شهرداری تهران هم هستم و تعاملات گسترده‌ای با شهرداری و بهزیستی داریم. در برخی موارد، ما به‌عنوان یک ان‌جی‌او، پروژه‌هایی را معرفی می‌کنیم که نیاز به همکاری دو گروه مختلف دارد.
شیخ‌قرایی در بخش دیگری از صحبت‌های خود به مشارکت‌های بین‌المللی اشاره کرد و گفت: ما با ایکوم (ICOM)؛ شورای بین‌المللی موزه‌ها که مقر آن در فرانسه است، همکاری داریم. در ایران، به‌ویژه در روز‌های سوم خرداد، تحت نام «روز موزه و معلولیت»، مراسمی را به‌مدت ۱۰ سال برگزار کرده‌ایم. در این روز، موزه‌ها و فضا‌های فرهنگی برای افراد معلول به‌صورت رایگان قابل بازدید هستند. این اقدام موجب شده است تا موزه‌ها و سایر فضا‌های فرهنگی، استاندارد‌های مناسب‌سازی را رعایت کنند. علاوه‌براین، در سال‌های اخیر، برخی از موزه‌ها و فضا‌های عمومی در کشور، ملزم به رعایت شرایط مناسب‌سازی برای افراد معلول به‌عنوان یکی از شروط اصلی صدور مجوز‌های فعالیت خود شده‌اند.
ضرورت بازنگری در طرح «کارت سما»
وی در ادامه در پاسخ به سؤالی دربارۀ طرح «کارت سما» گفت: کارت سما که با هدف تسهیل مسافرت‌های معلولان به ویژه افراد با معلولیت‌های شدید طراحی شده است، ابتدا توسط وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شروع شد. مسئولیت اجرایی این طرح به عهده بانک پارسیان و سازمان‌های دیگر قرار گرفت. بانی این ماجرا آقای مخبر یعنی معاون اول شهید رئیسی بود و هدف اصلی آن هم این بود که از سفر معلولان و همراهان آنها در سفرهای داخلی حمایت شود.
مدیرعامل انجمن فرهنگی ورزشی و گردشگری معلولان پارس اظهار داشت: مبلغی معادل دو میلیون تومان به افراد دارای معلولیتِ شدید که قصد سفر دارند، پرداخت می‌شود. با این حال، مشکلاتی در این فرآیند وجود دارد. یکی از چالش‌های اصلی این است که معلولِ شدید، به تنهایی شرایط انجام سفر را ندارد. بسیاری از افراد معلول به دلیل شرایط جسمانی نمی‌توانند به تنهایی سفر کنند و نیاز به همراهی افراد دیگری دارند.
شیخ‌قرایی عنوان کرد: یک حرکتی انجام شد، اما کافی نبود و باید برنامه‌ریزی‌های دقیق‌تری برای ارائه خدمات به افراد معلول انجام شود. پیشنهاد‌هایی مانند افزایش مبلغ حمایت‌ها، ارائه وام‌های با بهره کم برای پوشش هزینه‌های سفر و برقراری تسهیلات ویژه برای افرادی که نیاز به همراه پزشکی یا امکانات ویژه دارند، مطرح شده است. بنده افراد معلول را بیمه می‌کنم، زیرا ممکن است مشکلی پیش آید و ما برای اینکه طبق قانون عمل کنیم، حتماً فرد را بیمه می‌کنیم.
وی بیان داشت: در نهایت، همدلی و همکاری بیشتر میان مسئولان و فعالان حوزه معلولیت می‌تواند نقش زیادی در بهبود شرایط سفر برای معلولان داشته باشد. این حمایت‌ها نه‌تنها نیازمند تقویت زیرساخت‌ها و منابع مالی است، بلکه باید توجه ویژه‌ای به نیاز‌های خاص معلولان در سفر‌ها و گردشگری صورت گیرد.
مدیرعامل انجمن فرهنگی ورزشی و گردشگری معلولان پارس درباره مستندنگاری سفر‌هایی که انجام می‌شود، گفت: در این زمینه بسیار ضعیف عمل می‌شود، اما یکسری کار‌ها انجام می‌شود، مثلاً گزارش سفر شیراز را برای استانداری ارسال کردیم، چون استانداری ما را موظف کرد و گفت چون شما نقد وارد می‌کنید، پس بگویید در کدام بخش‌ها مشکل دارید، ما نیز گزارش سفر را ارسال کردیم. مثلاً رمپ‌هایی که در حافظیه بود، استاندارد نبود و شیب استاندارد نداشت. پله‌های آن نیز برای فرد معلول مناسب نبود. همچنین باید اشاره کنم که ما سایت و اینستاگرام داریم، اما اینگونه نشست‌ها مؤثر‌تر است.
گزارش از مهسا احمدی