به گزارش پایگاه خبری تحلیلی خیر ایران، 8 مارس روز جهانی زنان، فرصتی برای بازخوانی نقش مهم سازمان‌های غیر دولتی و خیریه‌ها در توجه به مسائل و حقوق زنان در سراسر جهان است. به این مناسبت، شورانگیز داداشی یادداشتی در اختیار خیر ایران قرار داده است که در ادامه از نظر می‌گذرد:

حقوق زنان صرفا حقوق نیمی از جمعیت جهان نیست

وضعیت حقوق زنان در جهان همزمان با ۸ مارچ ۲۰۲۵، چشم‌اندازی ناهمگون را نشان می‌دهد. در حالی که پیشرفت‌هایی در زمینه‌های آموزش و مشارکت سیاسی حاصل شده، نابرابری‌های عمیق و خشونت جنسیتی همچنان یک چالش بزرگ است. شکاف دستمزد در بسیاری از کشورها پابرجاست و زنان با موانع متعددی در دسترسی به فرصت‌های آموزشی، اقتصادی، رهبری و عدالت روبرو هستند. تغییرات اقلیمی و بحران‌های جهانی نیز تاثیرات نامتناسبی بر زنان و دختران داشته و آسیب‌پذیری‌ آن‌ها را تشدید کرده است.

 با این‌حال، تلاش‌های بی‌وقفه جنبش‌های زنان و سازمان‌های غیردولتی، همچنان منبع امید برای پیشرفت‌های بیشتر در آینده است. این تلاش‌ها از مطالبه‌گری برای اصلاح قوانین و سیاست‌ها، آگاهی‌رسانی و آموزش برای تغییر نگرش‌ها، تا ارائه خدمات حمایتی به قربانیان خشونت و تبعیض، توانمندسازی اقتصادی زنان از طریق آموزش و کارآفرینی، و تشکیل شبکه‌ها و ائتلاف‌ها برای افزایش تاثیرگذاری است. این اقدامات نشان می‌دهد که با وجود چالش‌های مداوم، جنبش‌ها و سازمان‌های زنان نقش حیاتی در پیشبرد حقوق زنان و ایجاد یک جامعه عادلانه‌تر و برابرتر ایفا می‌کنند.

اهمیت حقوق زنان در توسعه جوامع

 حقوق زنان و برقراری عدالت جنسیتی، بعنوان یک حق اساسی انسانی، زیربنای توسعه‌ فراگیر و پایدار است. توانمندسازی زنان به کاهش فقر، بهبود تغذیه، سلامت و آموزش کودکان و اعضای خانواده کمک می‌کند. زنان همچنین می‌توانند به عنوان عوامل مؤثر در تغییرات آب‌و‌هوایی عمل کنند و تخصص و دیدگاه‌های منحصربه‌فردشان، استراتژی‌های سازگاری را تقویت کند.

 مطالعات نشان می‌دهد حذف تبعیض جنسیتی از جمله رفع شکاف سلامت زنان، اقتصاد جهانی را به طور چشمگیری تقویت کرده و رشد درآمد را تسریع می‌کند. با توجه به اهمیت همین موضوع، سیاست‌گذاران و دست‌اندرکاران توسعه در دهه‌های اخیر، توجه و منابع خود را به کاهش شکاف‌های جنسیتی در شاخص‌های اقتصادی و اجتماعی معطوف کرده‌اند. دستور کار ۲۰۳۰، ریشه‌کن کردن تبعیض علیه زنان و دختران را به عنوان یک هدف مستقل (SDG 5[1]) و همچنین به صورت فراگیر در سایر اهداف توسعه پایدار (SDG) در نظر گرفته است.

نقش سازمان‌های غیردولتی و خیریه‌ها در حمایت از حقوق زنان

 سازمان‌های غیردولتی و بشردوستانه، نقش حیاتی و چندوجهی در پیشبرد حقوق زنان و عدالت جنسیتی ایفا می‌کنند. اهمیت آن‌ها ناشی از توانایی‌شان در فعالیت در سطوح مختلف جامعه، حمایت از تغییرات سیاستی و ارائه خدمات تخصصی است که ممکن است دولت‌ها نتوانند ارائه دهند. این سازمان‌ها، به ویژه در کشورهای در حال توسعه، فراتر از تأمین بودجه، نقش محوری در پیشبرد حقوق زنان و برابری جنسیتی و توانمندسازی زنان و دختران ایفا می‌کنند.  

 این نهادها با حمایت از تحقیق و جمع‌آوری داده‌های دقیق، به درک بهتر چالش‌ها و فرصت‌های موجود در زمینه حقوق زنان کمک کرده و از طریق برنامه‌ها، پلتفرم‌ها و کمپین‌های نوآورانه، آگاهی‌بخشی و شکل‌دهی به سیاست‌های عمومی را تسهیل کرده و با تقویت ظرفیت‌های سازمان‌ها و جوامع محلی به توسعه راهکارهای بومی و پایدار برای توانمندسازی زنان کمک می‌کنند. 

 قدرت منحصربه‌فرد اقدامات بشردوستانه، ایجاد مشارکت‌ها و ائتلاف‌های چندگانه بین نهادها را ممکن می‌سازد که منجر به تبادل دانش و تجربیات ارزشمند می‌شود و با حمایت از کارآفرینی زنان، ارائه دسترسی به آموزش با کیفیت و مراقبت‌های بهداشتی، و مبارزه با خشونت جنسیتی، به پیشبرد حقوق زنان در راستای توسعه پایدار و عادلانه جوامع کمک می‌کنند. 

سازمان‌های غیردولتی و خیریه‌ها به دلیل داشتن ریشه‌های عمیق در جوامع محلی، دسترسی به سطوح مردمی را فراهم کرده و امکان مشارکت جوامع محلی را افزایش می‌دهند. این امر به آن‌ها کمک می‌کند تا چالش‌ها و نیازهای خاص زنان و دختران را در مناطق مختلف درک کنند. این سازمان‌ها با ایجاد اعتماد و بسیج جوامع، برنامه‌هایی متناسب با فرهنگ محلی اجرا می‌کنند که به طور مرتبط و تأثیرگذار به مسائل زنان رسیدگی می‌کنند.

 همچنین، این سازمان‌ها به عنوان مدافعان قدرتمندی برای تغییرات سیاستی در سطوح مختلف عمل می‌کنند. آن‌ها با انجام تحقیقات، افزایش آگاهی در مورد مسائل جنسیتی، تحت فشار قرار دادن دولت‌ها و شرکت در مجامع بین‌المللی، از قوانین، سیاست‌ها و برنامه‌هایی حمایت می‌کنند که حقوق زنان را ترویج می‌دهند.

 سازمان‌های غیردولتی خدمات حیاتی و تخصصی به زنان و دختران ارائه می‌دهند، از جمله مبارزه با خشونت جنسیتی از طریق ارائه خانه‌های امن، مشاوره و کمک حقوقی. آن‌ها همچنین در ترویج آموزش با فراهم کردن دسترسی به آموزش و بورسیه، توانمندسازی اقتصادی از طریق آموزش و وام خرد، و دسترسی به مراقبت‌های بهداشتی با ارائه خدمات بهداشت باروری و اطلاعات نقش مهمی ایفا می‌کنند.

 این سازمان‌ها با ظرفیت‌سازی برای سازمان‌ها و جوامع محلی، به آن‌ها کمک می‌کنند تا با نابرابری جنسیتی مقابله کنند. آن‌ها با ارائه آموزش، کمک فنی و منابع کمک می‌کنند فعالان محلی به عاملان تغییر تبدیل شوند. سازمان‌های غیردولتی با انعطاف‌پذیری و نوآوری، رویکردهای جدید را آزمایش و برنامه‌های آزمایشی را اجرا می‌کنند که قابلیت گسترش دارند.

 آن‌ها نقش مهمی در نظارت بر سیاست‌ها و برنامه‌های دولتی مرتبط با حقوق زنان ایفا می‌کنند و دولت‌ها را در قبال تعهدات‌شان پاسخگو می‌سازند. این امر به شفافیت و اثربخشی بیشتر کمک می‌کند. در بسیاری از کشورها که دولت‌ها فاقد منابع یا اراده سیاسی برای مقابله مؤثر با تبعیض علیه زنان هستند، سازمان‌های غیردولتی با پر کردن این شکاف‌ها، خدمات ضروری ارائه می‌دهند و از حقوق زنان و دختران حمایت می‌کنند.

 در اصل، سازمان‌های غیردولتی به عنوان پلی بین دولت و جامعه عمل می‌کنند و اطمینان می‌دهند که صدای زنان و دختران شنیده شده، نیازهای آن‌ها برآورده و از حقوق آن‌ها محافظت می‌شود. آن‌ها شرکای ضروری در تلاش جهانی برای دستیابی به عدالت جنسیتی و دفاع از حقوق زنان و دختران در سراسر جهان هستند.

چالش‌های دیرپا

 با وجود همه تلاش‌ها و پیشرفت‌ها، گزارش‌های سازمان ملل نشان می‌دهد که پیشرفت در برابری جنسیتی  کند بوده و تنها ۱۵.۴ درصد از شاخص‌ها در مسیر درست قرار دارند. این امر ناشی از چند عامل است:

- قوانین و هنجارهای تبعیض‌آمیز که ریشه در نابرابری‌های جنسیتی دارند و حدود نیمی از زنان جهان در کشورهایی با تبعیض بالا زندگی می‌کنند و ۲.۴ میلیارد نفر از حقوق اقتصادی برابر با مردان برخوردار نیستند. 

- مخالفت فزاینده جهانی علیه برابری جنسیتی، با رشد جنبش‌ها و دولت‌های زن‌ستیز و اعمال محدودیت‌های جدی بر حقوق زنان است، در یکی از افراطی‌ترین نمونه‌ها، طالبان تقریباً در هر جنبه‌ای از زندگی برای زنان در افغانستان محدودیت‌های جدی اعمال کرده است.

- بحران‌های متوالی نظیر جنگ، همه‌گیری COVID-19 و تغییرات آب‌وهوایی که به طور نامتناسبی بر زنان تأثیر گذاشته و شکاف‌های موجود را تشدید کرده‌اند. در اوایل همه‌گیری COVID-19، زنان بیشتر از مردان مشاغل خود را از دست دادند. در عین حال، زنان در خط مقدم واکنش به بحران بودند و 75 درصد نیروی کار در بهداشت و مراقبت‌های اجتماعی را تشکیل می‌دادند.

- ناکافی بودن بودجه برای حمایت از حقوق زنان، به طوری که سالانه ۳۶۰ میلیارد دلار اضافی برای دستیابی به SDG 5 مورد نیاز است. 

مسیرهای جهانی برای پیشرفت حقوق زنان

برای تسریع پیشرفت حقوق زنان، تمامی اقدامات توسعه‌ای باید با آگاهی از تأثیرات جنسیتی خود طراحی شوند؛ تأثیراتی که از تقویت نابرابری تا دگرگونی هنجارهای تبعیض‌آمیز متغیرند. برنامه‌های به‌ظاهر «خنثی» اغلب ناخواسته نابرابری‌ها را تداوم می‌بخشند.

 بنابراین، لازم است رویکردهای حساس به جنسیت (در نظر گرفتن نابرابری‌ها) و پاسخگو به جنسیت (تقویت برابری و حذف تبعیض) در اولویت قرار گیرند هدف نهایی، دگرگونی جنسیتی است؛ یعنی تغییر هنجارها و روابط قدرت نابرابر که ریشه در باورهای تبعیض‌آمیز دارند. این امر مستلزم تخصیص منابع به برنامه‌هایی است که به طور فعال در جهت حقوق زنان و دختران، تغییر نگرش‌ها و تغییر هنجارهای جنسیتی و روابط قدرت، رسیدگی به علل ریشه‌ای تبعیض و تغییر باورهایی که زنان و دختران را تحقیر می‌کنند و ایجاد جوامعی عادلانه‌تر و برابرتر گام برمی‌دارند. با در نظر گرفتن جنبه‌های جنسیتی در تمام اقدامات توسعه‌ای و تخصیص منابع هدفمند، می‌توان به پیشرفت قابل توجهی در زمینه حقوق زنان دست یافت. هیچ فعالیت توسعه‌ای بدون تأثیر بر برابری جنسیتی نیست، بنابراین باید آگاهانه و مسئولانه عمل کرد.

یادداشت از شورانگیز داداشی

[1] .SDG 5  یا هدف توسعه پایدار شماره ۵ (Sustainable Development Goal 5) یکی از ۱۷ هدف توسعه پایدار است که توسط سازمان ملل متحد در سال ۲۰۱۵ تعیین شده است. هدف اصلی SDG 5 دستیابی به برابری جنسیتی و توانمندسازی همه زنان و دختران در جهان است.